*****
તેમનું પ્રયોગ ઘર આ રહ્યું…
—
—
Advertisements
સાત ચોપડી પાસ
‘ હું તો સાત ચોપડી પાસ છું.’ – મેજર બોલ્યા.
અમે એમને મેજર તરીકે જ ઓળખતા હતા. એમનું નામ તો ***** પટેલ હતું. પણ એ વખતે પણ અમને એ નામ ખબર ન હતી. ઘણે મોડે એમનું અસલી નામ જાણવા મળ્યું હતું; પણ અત્યારે એ સ્વાભાવિક રીતે યાદ નથી.
મેજર અને સાત જ ચોપડી પાસ?
હા! પણ કેવી ચોપડી? !
વાત જાણે એમ છે કે, સાબરમતી ખાતે આવેલા, મ્યુનિ. પૂલના સ્વિમિંગ કોચે મારું વાર્ષિક સભ્યપદ રિન્યુ કરવા, મારી તરણ પરીક્ષા લીધી હતી; અને એમાં હું નાપાસ થયો હતો. દર સાલ તો બધા કોચ મારી ઓછી શક્તિ જાણીને મને પૂલની એક જ લંબાઈ તરાવી પાસ કરી દેતા હતા. પણ નવા આવેલા આ કોચ, મેજરે તો બધાની પરીક્ષા લેતા હતા તેમ, મને પણ પૂલની લંબાઈ પાર કરી, વચ્ચે અટક્યા વિના પાછા આવવા કહ્યું હતું. આ મારી તાકાત બહારની વાત હતી. એટલે પાછા વળતાં પા ભાગની લંબાઈ જ પાર કર્યા બાદ, મેં પૂલની કિનાર પકડી લીધી હતી.
અને મેજરે મને ત્રણ દિવસ પ્રેક્ટિસ કરી, ચોથા દિવસે ફરીથી પરીક્ષા આપવા કહ્યું હતું.
મને કાંઈ તરતાં નહોતું આવડતું એમ નહીં. સાત વર્ષથી હું એ પૂલમાં સભ્ય હતો. પણ આ નવી નવાઈના કોચ – મેજર સાહેબને મારી આ નબળાઈ સ્વીકાર્ય ન હતી. મારી ઉમ્મર એ વખતે બાવન વર્ષની હતી; અને આ તાકાત મારામાં હોવી જોઈએ, એવી એમની અપેક્ષા પણ અસ્થાને ન હતી.
પણ કાંઈ ચાર જ દિવસમાં મારાં પાતળાં સોટી જેવાં બાવડાં અને દમિયલ ફેફસાં ઓલિમ્પિકના ખેલાડી જેવાં થોડાં જ બની જવાનાં હતાં? ચોથે દિવસે પણ મારા હાલ હવાલ તો એવા ને એવા જ રહ્યા. હું ફરી નપાસ થયો. પણ ઓણી મેર એ મને પૂલના છીછરા ભાગમાં લઈ ગયા; અને મારી તરવાની રીતનું બારિકીથી નિરીક્ષણ કર્યું.
પછી મેજર જિંદગીભર યાદ રહી ગયેલું, એ અમર વાક્ય વદ્યા ,
” જુઓ સુરેશ ભાઈ! હું તમારી જેમ બહુ ભણ્યો નથી. માત્ર સાત જ ચોપડી ભણેલો છું. પણ તરવાની બાબત આ ત્રણ વસ્તુ યાદ રાખી લો.
- ત્રાજવું – એક પલ્લું નમે એટલે બીજું ઉપર જાય. હાથ અને પગ બન્ને સરખા ચાલે તો શરીર સીધું રહે અને તરવામાં ઝડપ આવે.
- લાકડી– શરીરને વચ્ચેથી સીધું, લાકડી જેવું રાખો તો વચ્ચે ઝોળો ન થઈ જાય અને પાણીનો સૌથી ઓછો અવરોધ નડે.
- ધમણ – તમારાં ફેફસાંની ધમણ લુહાર ચલાવે છે; એમ ચલાવો – જરૂર હોય તેટલીજ. વધારે ચલાવશો તો આગ ભભૂકશે – બધી શક્તિ એક સાથે ખરચાવા માંડશે.
સુરેશભાઈ! તમારા તરવામાં આ ત્રણે ચોપડી તમે ભણ્યા જ નથી. પછી મારી પરીક્ષા દસ વખત આપશો તો પણ નાપાસ જ થશો. તમને આત્મવિશ્વાસ આવે; ત્યારે મને કહેજો. પણ પાસ થવા તમારે સામે કાંઠે જઈ, રોકાયા વગર પાછું આવવું તો પડશે જ. ”
પાણીમાં આજુબાજુ પંદરેક જણ હતા. બધાની વચ્ચે મને આ શિખામણ આપી; તે મને બહુ કડવી તો લાગી; પણ વાત સાવ સાચી હતી. કોઈએ હજુ સુધી મને આ શિખવ્યું જ ન હતું. હું તો બાપુ! એ જ ઘડીથી મચી પડ્યો. આ ત્રણે વાતનું બરાબર ધ્યાન રાખી તરવા મંડ્યો.
અને આ શું? કદી બન્યું ન હતું એવું, પહેલે જ ધડાકે બન્યું. હું સામે કાંઠે તરીને, અટક્યા વિના પાછો આવી ગયો. અને મારો શ્વાસ પણ ચઢેલો ન હતો અને બાવડાં પણ સાતતાળી રમતા ન હતા.
મેજર બાજુમાં ઊભા ઊભા મારો ખેલ નિહાળી રહ્યા હતા. હું પાછો આવી ગયો, એટલે એમણે તાળીઓ પાડી અને કહ્યું,” ચાલો! ત્રણ ચોપડી પાસ. બહાર જઈ, નહાઈ, કપડાં પહેરી તમારી અરજી લઈને આવો.“
મેજરની સહી થઈ ગઈ; અને મારું સભ્યપદ એક વર્ષ માટે રિન્યુ થઈ ગયું.
પણ ખરી વાત તો હવે આવે છે !
આ ઘટના બન્યા બાદ, મેજર મારા દોસ્ત બની ગયા. રોજ પાણીમાં અવનવી કળાઓ તેઓ અમને શિખવતા. સંબંધ અંગત વાતો કરવા સુધી વિકસ્યો. આથી મારા મનમાં રહેલી શંકાનું સમાધાન કરવા , મેં પૂછી જ નાંખ્યું,” મેજર! તમે આ બધું અમને શિખવાડો છો; એ માટે તમારો આભાર માનીએ એટલો ઓછો. પણ. તમે સાત ચોપડી ભણ્યા છો, છતાં તમને કોચની આ નોકરી મળી શી રીતે?”
મેજરે હસીને કહ્યું,” એમ તો હું બી.કોમ. પાસ છું. પણ કારકૂનીની નોકરીઓ મને ના ફાવી એટલે, ગામડાંના તળાવમાં શિખેલી આ તરવાની કળાને વરી ગયો.”
અમારા બીજા સાથીએ મારી વાતમાં હવે ટાપશી પૂરી ,” પણ સાત ચોપડીનો ભેદ?”
મેજર જાતે પટેલ – એટલે આખાબોલા – પણ સાવ સરળ જીવ. એમણે તરત સમજાવ્યું ,
” સાતેય ચોપડીઓ મારી આ નોકરી માટે કામની છે. ત્રણ ચોપડી તો આ સુરેશ ભાઈને શિખવી તે.
ચોથી – ગમે તેટલો જોરાવર તરવૈયો ન હોય; પાણીમાં એ ત્રણ મિનીટથી વધારે સમય ન રહી શકે. એ પહેલાં શ્વાસ ભરવા સપાટી પર આવી જ જવાનું. આપણી મર્યાદા કદી ન ઓળંગવી. ઓવર કોં ન્ફિડન્સમાં ભલભલા તારા ડૂબી જાય છે.
પાંચમી – તમે હાથ કે પગ એકલા ચલાવતા રહીને પણ તરી શકો. ( એમણે માત્ર હાથ કે પગ ચલાવીને જ જૂદી જૂદી રીતે તરી બતાવ્યું.) શરત માત્ર એટલી જ કે પાયાની ત્રણ ચોપડી પર માસ્ટરી હોવી જોઈએ ; અને મનને નવી નવી રીતો શિખવા તૈયાર રાખવું જોઈએ.
છઠ્ઠી – ડૂબતાને બચાવવા જતાં જાતે ડૂબી ન જવાય; એનું ખાસ ધ્યાન રાખવું. બને તો લાકડું કે એવી કોઈ વસ્તુ હાથમાં રાખીને જ પાણીમાં પડવું. ધરમ કરતાં ધાડ પડતી હોય છે.
સાતમી – સાહેબની સામે કદી તરવાની હોંશિયારી ન બતાવવી. એમના ઈગોને આંચ ન આવવી જોઈએ! “
અમે બધા આ સાત ચોપડી ભણેલા મેજર પર ઓવારી ગયા. મેજર એટલે મેજર – એમનો કોઈ જવાબ નહીં!
– સુરેશ જાની
આ સત્યકથા ‘પ્રતિલિપિ’ પર આ રહી.
—
—
કભી પ્યાસે કો પાની પિલાયા નહિ
કભી પ્યાસે કો પાની પિલાયા નહિ
બાદ અમૃત પિલાને સે ક્યા ફાયદા
કભી ગિરતે હુએ કો ઉઠાયા નહિ
બાદ આંસુ બહાને સે ક્યા ફાયદા .
મેં તો મંદિર ગયા, પૂજા-આરતી કી
પૂજા કરતે હુએ યે ખયાલ આ ગયા
કભી મા બાપ કી સેવા કી હી નહિ
સિર્ફ પૂજા કે કરને સે ક્યા ફાયદા.
– કભી પ્યાસેકો
મેં તો સત્સંગ ગયા , ગુરુ બાની સુની ,
ગુરુ વાણી કો સુનકર ખયાલ આ ગયા
જન્મ માનવ કા લેકે દયા ના કરી
ફિર માનવ કેહલાને સે ક્યા ફાયદા.
– કભી પ્યાસેકો
મેં ને દાન કિયા , મેં ને જપ તપ કિયા
દાન કરતે હૂએ યે ખયાલ આ ગયા
કભી ભૂખે કો ભોજન ખિલાયા નહિ
દાન લાખો કા કરને સે ક્યા ફાયદા.
– કભી પ્યાસેકો
ગંગા નહાને હરિદ્વાર કાશી ગયા
ગંગા નહાતે હી મન મેં ખયાલ આ ગયા
તન કો ધોયા મગર મન કો ધોયા નહિ
ફિર ગંગા નહાને સે ક્યા ફાયદા
-કભી પ્યાસેકો
મૈ ને વેદ પઢે , મૈ ને શાસ્ત્ર પઢે
શાસ્ત્ર પઢતે હૂએ યે ખયાલ આ ગયા
મૈ ને જ્ઞાન હી કિસીકો બાટા નહિ
ફિર જ્ઞાની કેહલાને સે ક્યા ફાયદા.
-કભી પ્યાસેકો
મા પિતા કે ચરણો મેં હી ચારો ધામ હૈ
આજા આજા યહી મુક્તિ કા ધામ હૈ
પિતા-માતા કી સેવા કી હી નહિ
ફિર તીર્થો મેં જાને સે ક્યા ફાયદા.
– કભી પ્યાસેકો
કભી ગિરતે હૂએ કો ઉઠાયા નહિ
બાદમે આંસુ બહાને સે ક્યા ફાયદા.
સાભાર – શ્રી. વિનોદ પટેલ
—
ઉબુન્ટુ
આ આફ્રિકાની વાત છે. આફ્રિકાના બાળકોને એક માનાવશાસ્ત્રીએ એક રમત રમાડવાનું નક્કી કર્યું. એક ઝાડ પાસે એક ટોપલીમાં થોડાં ફળો મુક્યા અને બધા બાળકોને તે ઝાડથી ૧૦૦ મીટર દૂર ઊભા રાખ્યા. પછી કહ્યું કે જે બાળક પહેલું પહોંચશે તેને બધા ફળો મળશે.
ત્યારબાદ તેણે એક, બે, ત્રણ કહી બાળકોને દોડવા ઈશારો કર્યો.
તમને ખબર છે તે બાળકોએ શું કર્યું?
બધાએ એકબીજાના હાથ પકડયા અને એક સાથે દોડ્યા અને પછી બધાએ ટોપલીના ફળો વહેંચીને ખાધા અને તેમ કરીને આનંદ લીધો.
જ્યારે માનવશાસ્ત્રીએ તે બાળકોને પૂછ્યું કે તમે કેમ આમ કર્યું ત્યારે જવાબ મળ્યો ‘ઉબુન્ટુ’.
આફ્રિકન આ શબ્દનો અર્થ છે –
જ્યારે બીજા દુ:ખી હોય ત્યારે કોઈ કેવી રીતે આનંદ પામે?
અન્ય રીતે આનો અર્થ છે – ‘ હું છું કારણ કે, આપણે છીએ.’
મિત્રો, જીવનમાં એકલપેટા ન થતાં વહેંચીને ખાવાનો જે આનંદ છે, તે અનન્ય છે અને તે આ શબ્દ દ્વારા વર્ણવાય છે. તમે પણ આ અપનાવો અને આનંદિત થાઓ.
– નિરંજન મહેતા
નોંધ – કોઈ પણ ચિત્ર પર ક્લિક કરી તેને મોટું જોઈ શકશો. ત્યાં ફરી ક્લિક કરી પાછા અહીં આવી શકશો.
—
વિનોબા અને શિક્ષણ વ્યવસ્થા
એક વખત વિનોબાજીને એક વિદ્યાર્થીએ પૂછ્યું,
‘શું ભૂદાન આંદોલનમાં જોડાવા માટે અમારે કૉલેજ છોડી દેવી જોઈએ ?’ વિનોબાજીએ જવાબ આપ્યો, ‘ભૂદાનમાં ન જોડાવું હોય તો પણ કૉલેજ છોડવી જોઈએ..’
દુનિયામાં ઘણા લોકોના આખેઆખા જીવન કોઈ જ અર્થ વગર ગુજરી જાય છે. યુવાની પૈસા કમાવામાં અને પછીનું જીવન એ પૈસાને સાચવવામાં પૂરું થઈ જાય છે. પહેલાં ભણો પછી નોકરી કરી પૈસા ભેગા કરો પછી લગ્ન અને રિટાયર્ડ લાઈફ. હું માનું છું કે આ બધું જ મોટાભાગના લોકો માટે જરૂરી છે, પણ કદાચ અમુક લોકો માટે નહી. હું આ ચક્કરમાં બંધાતાં પહેલાં મારા પ્રશ્નોના ઉકેલ શોધવા માંગુ છું. મારા જીવનનો અર્થ શોધવા માગું છું. હું કયા કામ માટે આ દુનિયામાં આવ્યો છું તે જાણવા માગું છું. મારી આત્માના પોકારને સાંભળી તેને અનુસરવાની હિંમત બતાવવા માંગુ છું. તો જ તો હું ખરો યુવાન.
મારા મનમાં સદાય પ્રશ્નો થાય, ‘આ માણસ, કે હવે તેને દરેકના વિકલ્પો શોધવા પડયા ? ન્યાય તંત્રના વિકલ્પો, રાજનીતિના વિકલ્પો, જીવનપદ્ધતિના, શિક્ષણપદ્ધતિના વિકલ્પો, શુદ્ધ હવાના વિકલ્પો…’જયારે તે આ વિકાસની દોડમાં ભાગતો હતો ત્યારે તેને આ બધાંનું કશું જ ભાન ન રહ્યું ?
કોઈક જગ્યાએ આત્મહત્યાઓ થાય છે; કોઈક જગ્યાએ આતંકવાદી હુમલા, ક્યાંક ભૂખમરો છે તો ક્યાંક નિરક્ષરતા… આ બધી જ સમસ્યાઓ આપણી સમાજવ્યવસ્થાનું સાચું ચિત્ર આપણી સામે ખડું કરે છે. આ બધું જ, આપણે જ બનાવેલી સિસ્ટમમાં થાય છે. હા, આપણે બનાવેલી – કારણ આપણે તો લોકશાહીમાં જીવીએ છીએ અને આપણી પાસે તો હ્યુમન રાઇટ્સ છે ને !
ઉપરની દરેક સમસ્યાને લોકો પોતપોતાની રીતે ઉપર ઉપરથી હલ કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે. પણ મારા મતે સમસ્યાનો ઉકેલ મૂળિયાંમાં છે. મૂળિયાં એટલે સમાજ વ્યવસ્થા – જે માણસ ઘડે છે. અને માણસ ઘડાય છે ‘શિક્ષણ દ્વારા’, ‘કેળવણી’ દ્વારા. કેળવણી જ માણસને બદલી શકે, તેનું હૃદય પરિવર્તન કરી શકે અને વિશ્વશાંતિનો સંદેશ ફેલાવી શકે.
ભારતમાં ગાંધીજી, રવીન્દ્રનાથ ટાગોર, સ્વામી વિવેકાનંદ, જ્યોતિબા ફૂલે, વગેરે મહાનુભાવોએ કેળવણીનું દર્શન આપ્યું છે. જે માનવજાતને વિશ્વશાંતિ તરફ લઈ જવા સક્ષમ છે.
ગુજરાતમાં લોકભારતી અને દક્ષિણામૂર્તિ જેવી સંસ્થાઓ તથા શિક્ષણના ભેખધારી હજારો કેળવણીકરો છેવાડાના માનવી સુધી પહોંચી એક નવી સમાજ વ્યવસ્થાના પાયા નાખી રહ્યા છે…
ચાલો આપણે તેમના જીવનસંગીતને જાણીએ… અને તેમાંથી પ્રેરણા લઈએ…
વિનોબાજી કહેતા કે, ‘આઝાદી પછી તરત આપણે શિક્ષણવ્યવસ્થા બદલવામાં ચૂકી ગયા.’
– જુગલકિશોર વ્યાસ
વિચારકણિકા –
મને લાગે છે કે આપણે એવાં જ પુસ્તકો વાંચવાં જોઈએ જે આપણને ઘાયલ કરે, આરપાર વીંધી નાખે. આપણે વાંચતાં હોઈએ તે પુસ્તક મસ્તક ઉપર ધડ દઈને ફટકો મારી આપણને જાગ્રત કરી દેતું ન હોય, તો પછી આપણે તે વાંચીએ જ છીએ શીદને, ભલા ? આપણને તો એવાં પુસ્તકોની જરુર છે, જે કોઈ મોટી હોનારત જેવી અસર આપણી ઉપર કરે, ઉંડી વેદનામાં આપણને ડુબાડી દે, જેને આપણી જાત કરતાં વધારે ચાહ્યું હતું તેવા કોઈ પ્રીયજનના મૃત્યુની જેમ માનવી માત્રથી દુર દુરનાં
જંગલોમાં આપણને દેશનિકાલ કરી દે; પુસ્તક તો આપણી અંદર થીજી ગયેલા હીમસાગરને કાપનાર કુહાડો હોવું જોઈએ.”
મુળ લેખક : ફ્રાંઝ કાફ્કા. અનુ.: મહેન્દ્ર મેઘાણી
ઈ-વિદ્યાલય પર નવા લેખક
શ્રી. જુગલકિશોર વ્યાસને ગુજરાતી નેટ જગત પર કોણ ઓળખતું નહીં હોય? ઈ-વિદ્યાલય માટે પણ જુ.ભાઈ નવા કે અજાણ્યા નથી જ. પણ ઈ-વિદ્યાલયના આ નવા અવતાર પર એમનો આ પહેલો પ્રવેશ છે.
જાણીતા ભાષાશાસ્ત્રી, લોકભારતી ( સણોસરા) ના સ્નાતક અને બુનિયાદી તાલીમના જાણીતા પ્રણેતા જુ.ભાઈના વિચારો હવે ઈ-વિદ્યાલય પર અવાર નવાર પ્રસારિત કરવામાં આવશે.
